مشائخ سندھ کے ملفوظات تجزیہ اور افادی پہلو

  • ڈاکٹر ذوالفقار علی دانش

Abstract

Saying of spiritual guidance are primitive, important and effective form of Monastic Literature. In it prelate’s social talks and related subtle, light, full of wisdom and reformative points are preserved in book shape so that disciples and common men's training and rectification can be done. In remote past this shape of Saying was prevalent. In the current age collection of short but witty sentences or events at a one place from the written books of prelate or any saint and intellectuals is also included in Sayings. Beside this any collection of quotations, pledges selected by the prelate from his elder's books is also called Sayings

.In the under discussion treatise spiritual sayings of Patriarchs Sindh are analysed from research and utility points of view. Social, ethical and training aspects are also narrated. Moreover stimulants and manner of these sayings are also brought under discussion in this article. In the present disperse and agitated society study of these sayings can bring positive change in man's individual personality and also in collective conditions of society.

References

۱۔ اردو لغت تاریخی اصول پر ،جلد ہژدہم ،کراچی،اردو لغت بورڈ،۲۰۰۲ء، ص ۶۳۷۔
۲۔ عبدالمجید بی۔اے،خواجہ:’’ جامع اللغات‘‘ لاہور اردو سائنس بورڈ،طبع اوّل،۱۹۸۹ء،ص ۱۸۶۸۔
٣۔ حفیظ صدیقی،ابوالاعجاز:’’کشاف تنقیدی اصطلاحات‘‘ ،اسلام آباد،مقتدرہ قومی زبان، طبع دوم ۱۹۸۵ء،ص ۱۸۶،۱۸۷
۴۔ سید محمد ذوقی مشمولہ ’’شمامۃ العنبر‘‘ ملفوظاتِ مولانا سید شاہ وارث حسن ؒ ، کراچی ، محفلِ ذوقیہ، اشاعت چہارم، ۲۰۰۴ء، ص ۳۴، ۳۵
۵۔ ریاض الاسلام،پروفیسر :’’صوفیانہ ادب کے لیے ایک منہاج تحقیق کی ضرورت ‘‘ مشمولہ ،محمد ادریس :’’مضامینِ تصوف‘‘ ،لاہور، دوست ایسو سی ایٹس،۲۰۰۳ء،ص ۷۔
۶۔ عبدالحفیظ بلیاوی ،مولانا:’’مصباح اللغات‘‘ ،لاہور، اسلامی اکادمی،۱۹۸۸ء، ص ۷۷۸۔
٧۔ ایضًا، ص ۷۷۸۔ ۸۔ سورۃ الحج ۲۲:۴۱۔ ٩۔ سورۃ لقمان ا۳۱: ۱۲ تا ۱۹
۱٠۔ سِیر الاولیا،ص ۳۱۴ بحوالہ نثار احمد فاروقی،پروفیسر :’’نقدِ ملفوظات‘‘،نئی دہلی، مکتبۂ جامعیہ لمیٹڈ،طبع اوّل،۱۹۸۹ء ص۱۷۶۔
۱۱۔ عبدالماجد دریاآبادی:’’تصوفِ اسلام‘‘لاہور،اسلامک فاؤنڈیشن ،۹۸۰اء، ص ۱۱۳۔
۱۲۔ وارث حسن،سید شاہ : ’’شمامۃ العنبر ‘‘، مرتب ؛سید شاہ محمد ذوقی،کراچی،محفلِ ذوقیہ ،اشاعت چہارم ،۲۰۰۴ء،ص ۲۱۹۔
۱٣۔ ایضًا، ص ۲۲۲،۲۲۳۔ ۱۴۔ ایضًا، ص ۸۔ ۱۵۔ ایضًا، ص ۱۷۔ ۱۶۔ ایضًا، ،ص۲۰۔
۱٧۔ یضًا،ص ۲۲۵۔
۱۸۔ ذوقی، سید محمد:’’تربیت العشاق‘‘ مؤلف: شہید اللہ فریدی ؒ ، کراچی،محفلِ ذوقیہ ،طبع ششم ،۲۰۰۷ء،ص ۶۔
۱٩۔ ایضًا، ص ۸۶۔ ۲٠۔ ایضًا، ص ۹۸۔ ۲۱۔ ایضًا، ص ۹۴۔ ۲۲۔ ایضًا، ص ۸۶۔
۲٣۔ ایضًا، ص ۸۹۔ ۲۴۔ ایضًا، ص ۱۲۲۔ ۲۵۔ ایضًا، ص ۱۲۳۔ ۲۶۔ ایضًاص ۱۰۲۔
۲٧۔ ذوقی، سید محمد:’’تربیت العشاق‘‘ ،ص ۱۴۳۔ ۲۸۔ ایضًا، ص ۲۳۸۔ ۲٩۔ ایضًا، ص ۳۵۰۔
٣٠۔ ایضًا، ص ۳۶۴۔ ٣۱۔ ایضًا، ص ۳۵۶۔ ٣۲۔ ایضًا، ص ۳۵۰۔ ٣٣۔ ایضًا، ص ۱۶۸۔
٣۴۔ ایضًا، ص ۴۱۴۔ ٣۵۔ ایضًا، ص ۴۶۲،۴۶۳۔ ٣۶۔ ایضًا،ص ۵۹۸۔
٣٧۔ تھانوی ،اشرف علی: ’’ مجالسِ حکیم الامت‘‘،مرتب؛مولانا مفتی محمدشفیع، کراچی، دارالاشاعت، جنوری ۲۰۰۷ء،ص ۱۷۰۔
٣۸۔ ایضًا، ص ۱۴۴۔ ٣٩۔ ایضًا، ص ۳۱۔ ۴٠۔ ایضًا، ص ۳۳۔ ۴۱۔ ایضًا،ص ۶۰ ۔
۴۲۔ ایضًا، ص ۳۵۔
۴٣۔ ابرار الحق،مولانا شاہ:’’مجالسِ ابرار‘‘،مرتب ؛حکیم شاہ محمد اختر،کراچی،کتب خانہ مظہری ، سن ندارد،ص ۱۱۔
۴۴۔ ایضًا، ص ۲۰۔ ۴۵۔ ایضًا، ص ۲۱۔ ۴۶۔ ایضًا،ص ۵۔ ۴٧۔ ایضًا،ص ۶۔
۴۸۔ ایضًا، ص ۹۔ ۴٩۔ ایضًا۔ ۵۰۔ ایضًا،ص ۱۵،۱۶۔ ۵۱۔ ایضًا، ص ۱۹۔
۵۲۔ ایضًا، ص ۲۴۔ ۵٣۔ ایضًا، ص ۲۵۔ ۵۴۔ ایضًا، ص ۳۰۔ ۵۵۔ ایضًا، ص ۱۔
۵۶۔ ایضًا، ص ۱۵۵۔ ۵٧۔ ایضًا، ص ۱۲۹۔ ۵۸۔ ایضًا، ص ۲۳۳۔ ۵٩۔ ایضًا، ص ۲۵۵۔
۶۰۔ ایضًا، ص ۳۳۶۔ ۶۱۔ ایضًا، ص ۳۹۳۔ ۶۲۔ ایضًا، ص ۴۰۹۔ ۶٣۔ ایضًا، ص ۴۹۳۔
۶۴۔ ایضًا، ص ۵۱۰۔ ۶۵۔ ایضًا، ص ۵۲۵۔ ۶۶۔ ایضاً ، ص ۵۳۹۔ ۶٧۔ ایضًا، ص ۵۵۱۔
۶۸۔ ایضًا، ص ۴۹۲۔ ۶٩۔ ایضًا، ص ۳۵۰،۳۵۱۔ ٧۰۔ ایضًا، ص ۳۸۶۔ ٧۱۔ ایضًا، ص ۳۷۱۔
٧۲۔ ایضًا، ص ۳۷۲۔ ٧٣۔ ایضًا، ص ۳۸۷،۳۸۸۔
٧۴۔ محمد غلام رسول القادری،الشاہ محمد:’’ملفوظات‘‘،مرتب، فریدالدین قادری،کراچی،قادری پبلی کیشنز ،۱۹۸۵ء،ص۹۔
٧۵۔ ایضًا، ص۵۹۔ ٧۶۔ ایضًا، ص۴۹۔ ٧٧۔ ایضًا، ص۲۴۔ ٧۸۔ ایضًا، ص۴۲۔
٧٩۔ ایضًا، ص۴۳۔ ۸۰۔ ایضًا، ص۵۵،۵۶۔ ۸۱۔ ایضًا، ص۵۷۔ ۸۲۔ ایضًا، ص ۱۲۵،۱۲۶۔
۸٣۔ اکرام حسین سیکری،شاہ:’’کشکول‘‘،حیدرآباد،خواجہ خواجگان فاؤنڈیشن،اشاعت اوّل،۱۹۸۹ء ،ص۵۔
۸۴۔ ایضًا، ص۵۔ ۸۵۔ ایضًا، ص۱۸۔ ۸۶۔ ایضًا، ص ۱۷۔ ۸٧۔ ایضًا، ص۲۰۔
۸۸۔ ایضًا، ص۲۰۔ ۸٩۔ ایضًا، ص۸۱۔ ٩۰۔ ایضًا، ص ۲۳۔ ٩۱۔ ایضًا، ص۲۵۔
٩۲۔ ایضًا، ص۱۰۴۔
٩٣۔ علم الدّین قادری:’’ارشاداتِ علمی‘‘،کراچی، قادری پبلی کیشنز،۱۹۹۷ء،ص۸۔
٩۴۔ ایضًا، ص ۱۱،۱۲۔ ٩۵۔ ایضًا، ص ۷۲۔ ٩۶۔ ایضًا، ص ۱۱۵۔ ٩٧۔ ایضًا، ص ۱۰۔
٩۸۔ ایضًا، ص ۱۳(حاشیہ) ٩٩۔ ایضًا، ص ۱۶۔ ۱۰۰۔ ایضًا، ص ۱۵۔ ۱۰۱۔ ایضًا، ص ۱۹۔
۱۰۲۔ ایضًا، ص ۲۳،۲۴۔ ۱۰٣۔ ایضًا، ص ۷۸۔
۱۰۴۔ محمد اختر،شاہ حکیم : ’’ باتیں اُن کی یاد رہیں گی‘‘،کراچی،کتب خانۂ مظہری،اشاعتِ اوّل، ۱۹۹۷ء،ص۴۹۔
۱۰۵۔ ایضًا، ص۵۳۔ ۱۰۶۔ ایضًا، ص۱۷۲۔ ۱۰۸۔ ایضًا، ص۶۹۔ ۱۰۸۔ ایضًا، ص۲۸۔
۱۰٩۔ ایضًا، ص۲۷۔ ۱۱۰۔ ایضًا،ص ۱۱۶۔ ۱۱۱۔ ایضًا، ص۴۰۔ ۱۱۲۔ ایضًا، ص۴۰۔
۱۱٣۔ ایضًا، ص۴۶ ۱۱۴۔ ایضًا، ص ۴۷۔ ۱۱۵۔ ایضًا، ص۱۵۵،۱۵۹۔ ۱۱۶۔ ایضًا، ص۳۵۔
۱۱٧۔ ایضًا، ص۱۰۴۔۱۰۵۔ ۱۱۸۔ ایضًا، ص۲۹۔
۱۱٩۔ اکرام حسین چشتی ؒ ،شاہ:’’کلماتِ خیر‘‘، میرپورخاص، خانقاہ عالیہ چشتیہ، اشاعت ۱۹۹۹ء ، ص۱۲۔
۱۲۰۔ ایضًا، ص۵۔ ۱۲۱۔ ایضًا، ص۹۔ ۱۲۲۔ ایضًا، ص۹۔ ۱۲٣۔ ایضًا، ص۸۔
۱۲۴۔ ایضًا، ص۷۔ ۱۲۵۔ ایضًا، ص۵۔ ۱۲۶۔ ایضًا، ص۵۔ ۱۲٧۔ ایضًا، ص۵۔
۱۲۸۔ ایضًا،ص ۶۔ ۱۲٩۔ ایضًا،ص۳۔
۱٣۰۔ زوّارحسین شاہ ،سید:ؒ ’’اقوالِ زوّاریہ‘‘،کراچی، زوّار اکیڈمی پبلی کیشنز،۲۰۰۰ء،ص۵۳۔
۱٣۱۔ ایضًا،ص۷۷۔ ۱٣۲۔ ایضًا،ص۴۹۔ ۱٣٣۔ ایضًا،ص۸۸۔ ۱٣۴۔ ایضًا،ص۹۶۔
۱٣۵۔ ایضًا،ص۱۰۵۔ ۱٣۶۔ ایضًا،ص۸۷۔ ۱٣٧۔ ایضًا،ص۸۱ تا ۸۴۔ ۱٣۸۔ ایضًا،ص۱۶۰۔
۱٣٩۔ ایضًا،ص ۵۱۔ ۱۴۰۔ ایضًا،ص۵۲۔
۱۴۱۔ عزیزالرحمن،سید:’سوغاتِ مجدّدی‘‘ ،کراچی،زوّار اکیڈمی پبلی کیشنز ،۲۰۰۱ء ،ص۱۱۹،۱۲۰،۱۲۳،۱۲۴۔
۱۴۲۔ ایضًا،ص۱۸۔ ۱۴٣۔ ایضًا،ص۱۳۸۔ ۱۴۴۔ ایضًا،ص۱۲۵۔ ۱۴۵۔ ایضًا،ص۱۰۲،۱۰۳۔
۱۴۶۔ ایضًا،ص۴۹۔ ۱۴٧۔ ایضًا ،ص۳۷۔ ۱۴۸۔ ایضًا،ص۳۸۔
۱۴٩۔ محمد مسعود احمد،ڈاکٹر:’’جواہرِ مسعودیہ ‘‘،کراچی،ادارہ مسعودیہ ، اشاعت دوم،۲۰۰۷ء،ص ۴۔
۱۵۰۔ ایضًا،ص۴،۵۔ ۱۵۱۔ ایضًا،ص۵۳۔ ۱۵۲۔ ایضًا،ص۵۔ ۱۵٣۔ ایضًا،ص۶۔
۱۵۴۔ ایضًا،ص۵۸۔ ۱۵۵۔ ایضًا،ص۵۸۔ ۱۵۶۔ ایضًا،ص۵۲۔ ۱۵٧۔ ایضًا،ص۵۹۔
۱۵۸۔ ایضًا،ص۷۔ ۱۵٩۔ ایضًا،ص۸۔ ۱۶۰۔ ایضًا،ص۵۱،۵۲۔ ۱۶۱۔ ایضًا،ص۷۔
۱۶۲۔ ایضًا،ص۶۔ ۱۶٣۔ ایضًا،ص۹۔ ۱۶۴۔ ایضًا،ص۱۱۔ ۱۶۵۔ ایضًا،ص ۶
۱۶۶۔ ایضًا،ص ۶۶۔
۱۶٧۔ مقصود الحسن عظیمی،ڈاکٹر: ’’ باتیں میرے مراد کی‘‘،پشاور، برخیا ایجوکیشن فاؤندیشن،،طبع اوّل، ۲۰۰۷،ص۲۹۹۔
۱۶۸۔ ایضًا،ص۳۰۳۔ ۱۶٩۔ ایضًا، ۱٧۰۔ ایضًا،ص۱۹۳ ۱٧۱۔ ایضًا،ص۲۵۶۔
۱٧۲۔ ایضًا،ص۲۵۵۔ ۱٧٣۔ ایضًا،ص۳۰۲،۳۰۳۔ ۱٧۴۔ ایضًا،ص۸،۹۔ ۱٧۵۔ ایضًا،ص۶۸۔
Published
2017-08-01